Khi trẻ quá nghịch ngợm: Hiểu đúng để nuôi dạy đúng

1. Vì sao trẻ nhỏ thường "nghịch ngợm"?

Ở giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi, trẻ đang phát triển mạnh về não bộ, cảm xúc và khả năng vận động. “Nghịch ngợm” thực chất là cách trẻ khám phá thế giới xung quanh và học cách kiểm soát cơ thể cũng như cảm xúc của mình. Những hành vi như leo trèo, đập đồ, chạy nhảy không ngừng là biểu hiện của sự tò mò và ham học hỏi, không phải là dấu hiệu của sự “hư” hay thiếu ngoan.

Bên cạnh đó, trẻ còn chưa có khả năng giao tiếp hiệu quả bằng lời nói, nên nhiều khi sẽ dùng hành vi để thể hiện nhu cầu hoặc phản ứng với những cảm xúc bên trong. Việc “không nghe lời”, chống đối hoặc bướng bỉnh có thể chỉ là phản ứng tự nhiên khi trẻ muốn được tự lập, muốn thử giới hạn, hoặc không biết cách diễn đạt điều mình đang cảm thấy. Vì thế, cha mẹ nên nhìn nhận sự nghịch ngợm của trẻ như một phần tất yếu trong quá trình trưởng thành, thay vì quá lo lắng hay vội vàng gán nhãn tiêu cực cho con.

Ở giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi, trẻ đang phát triển mạnh về não bộ, cảm xúc và khả năng vận động

2. 07 hành vi "nghịch" nhưng hoàn toàn bình thường ở trẻ mới biết đi

2.1. Thường xuyên nổi giận và ăn vạ

Nổi giận là một phản ứng cảm xúc rất phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong giai đoạn từ 1–3 tuổi. Khi trẻ chưa có khả năng kiểm soát cảm xúc hay chưa biết cách diễn đạt bằng lời, cơn giận chính là cách trẻ bộc lộ sự thất vọng, không hài lòng hoặc cảm giác bị từ chối.

Hành vi ăn vạ – như nằm lăn ra đất, gào khóc, la hét – không phải là chiêu trò “làm nũng”, mà là cách trẻ phát tiết năng lượng cảm xúc mà chúng chưa biết xử lý. Điều quan trọng là cha mẹ cần giữ bình tĩnh, không đáp lại bằng quát mắng, mà đồng cảm và hướng dẫn trẻ cách gọi tên cảm xúc của mình.

2.2. Không tự chủ khi bị kích thích

Trẻ mới biết đi chưa phát triển đầy đủ vùng não giúp kiểm soát hành vi và cảm xúc. Khi trẻ mệt mỏi, đói, bị quá tải bởi tiếng ồn hoặc quá nhiều hoạt động, trẻ rất dễ “bùng nổ” cảm xúc – khóc, đập tay, thậm chí đánh người lớn hoặc bạn.

Điều này không có nghĩa là trẻ "bướng" hay "cố tình phá phách", mà đơn giản là trẻ đang bị choáng ngợp. Những phản ứng này là lời nhắn nhủ rằng trẻ cần được nghỉ ngơi, ăn uống hoặc được hỗ trợ về mặt cảm xúc.

2.3. Thể hiện cảm xúc một cách mạnh mẽ, “ấn tượng”

Khi trẻ chưa đủ vốn từ hoặc chưa có kỹ năng giao tiếp hiệu quả, các hành động như hét lớn, quăng đồ, lăn ra đất... là cách trẻ “nói” với cha mẹ điều mình đang muốn hoặc cảm thấy. Ví dụ, thay vì nói “Con không thích mặc áo này”, trẻ có thể giằng áo và la khóc.

Thay vì cho rằng trẻ đang “làm trò”, cha mẹ nên hiểu đây là giai đoạn trẻ học cách biểu đạt bản thân. Càng được lắng nghe và giúp đỡ gọi tên cảm xúc, trẻ sẽ càng sớm biết dùng lời thay vì hành động quá khích.

2.4. Khóc ăn vạ khi nhu cầu không được đáp ứng

Một số hành vi “ăn vạ” xảy ra đơn giản vì trẻ đang đói, buồn ngủ, cần được ôm ấp hoặc bị gián đoạn lịch sinh hoạt quen thuộc. Trẻ chưa hiểu khái niệm chờ đợi, nên sẽ phản ứng mãnh liệt nếu nhu cầu không được đáp ứng ngay.

Điều quan trọng là cha mẹ nên cố gắng đoán biết các tín hiệu trước khi trẻ mất kiểm soát. Một lịch sinh hoạt ổn định, giấc ngủ đủ và những khoảnh khắc gắn bó gần gũi sẽ giúp trẻ bớt cáu gắt, dễ chịu và ít “ăn vạ” hơn.

2.5. Luôn thích chạy nhảy, leo trèo, vận động mạnh

Đây không phải là dấu hiệu “tăng động”, mà là biểu hiện của sự phát triển vận động và tò mò khám phá – hoàn toàn bình thường ở trẻ nhỏ. Trẻ cần được vận động mỗi ngày để rèn luyện kỹ năng phối hợp, thăng bằng và tiêu hao năng lượng.

Nếu bị giới hạn quá mức, không được chơi các trò chơi vận động cho bé, trẻ sẽ dễ bức bối và phản ứng bằng hành vi “quá khích”. Hãy tạo môi trường an toàn để trẻ được leo trèo, chạy nhảy, và đồng hành cùng trẻ trong những hoạt động thể chất tích cực.

2.6. Bắt chước hoặc phản ứng lại với cảm xúc của cha mẹ

Trẻ nhỏ rất nhạy cảm với cảm xúc của người lớn. Khi cha mẹ cáu kỉnh, la hét, mệt mỏi – trẻ dễ bắt chước hoặc phản ứng lại bằng cách cư xử tương tự. Đây là một cơ chế tự nhiên của sự phát triển nhận thức xã hội.

Do đó, việc giữ bình tĩnh, kiểm soát cảm xúc khi chăm sóc con có vai trò rất lớn. Trẻ học bằng quan sát nhiều hơn là nghe lời nói, nên cách cha mẹ phản ứng sẽ là "bài học sống động" về kiểm soát cảm xúc cho trẻ.

2.7. Phản ứng với sự thiếu nhất quán trong cách dạy dỗ

Nếu hôm nay cha mẹ cho phép một hành vi nhưng hôm sau lại cấm, hoặc mỗi người lớn trong gia đình có cách dạy khác nhau, trẻ sẽ cảm thấy hoang mang. Phản ứng phổ biến là không tuân thủ, phản kháng, hoặc cố thử lại hành vi để “kiểm tra giới hạn”.

Trẻ rất cần sự nhất quán trong cách dạy và các quy tắc sinh hoạt hằng ngày. Khi các nguyên tắc được áp dụng ổn định, rõ ràng và công bằng, trẻ sẽ cảm thấy an toàn và hợp tác hơn.

3. Gợi ý cách ứng xử khi trẻ nghịch ngợm, không nghe lời

Hành vi nghịch ngợm, bướng bỉnh hay không nghe lời không đồng nghĩa với chậm phát triển ở trẻ. Tuy nhiên, nếu cha mẹ xử lý không phù hợp, căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng đến cảm xúc và sự phát triển toàn diện của con. Dưới đây là những cách ứng xử giúp định hướng hành vi mà vẫn nuôi dưỡng sự phát triển lành mạnh:

Giữ bình tĩnh, không la mắng: Phản ứng lớn tiếng hoặc nóng nảy sẽ khiến trẻ hoảng sợ hoặc “bắt chước” lại thái độ ấy. Cha mẹ cần làm gương về cách kiểm soát cảm xúc – chính thái độ bình tĩnh của bạn sẽ dạy trẻ cách giữ bình tĩnh khi căng thẳng.
Đặt giới hạn rõ ràng, kiên nhẫn và nhất quán: Trẻ cần được biết điều gì là được phép và điều gì không. Tuy nhiên, việc lặp lại hướng dẫn và nhắc nhở cần diễn ra một cách nhất quán, không thay đổi theo cảm xúc nhất thời của người lớn.
Cho trẻ vận động đủ, chơi năng động mỗi ngày: Trẻ cần xả năng lượng thông qua chạy nhảy, leo trèo, chơi ngoài trời. Khi trẻ không được vận động đủ, hành vi “nghịch” sẽ tăng lên như một cách giải phóng năng lượng bị dồn nén.
Dạy con gọi tên cảm xúc và nói điều mình muốn: Thay vì la hét hay đánh, hãy dạy trẻ dùng lời: “Con đang buồn”, “Con muốn chơi tiếp”. Việc này cần thời gian và sự lặp lại, nhưng sẽ giúp trẻ dần kiểm soát được hành vi của mình.
Tăng kết nối cảm xúc qua chơi cùng, ôm ấp, trò chuyện: Trẻ hành xử “khó” hơn khi cảm thấy thiếu quan tâm. Thời gian gắn bó, chơi cùng không chỉ giúp trẻ cảm thấy an toàn mà còn tạo điều kiện để cha mẹ hiểu rõ và điều chỉnh hành vi con hiệu quả hơn.

Hành vi nghịch ngợm, bướng bỉnh hay không nghe lời không đồng nghĩa với chậm phát triển ở trẻ

Sự nghịch ngợm của trẻ, nếu được định hướng đúng, có thể trở thành nền tảng cho sự sáng tạo và phát triển toàn diện. Cha mẹ nên kiên nhẫn, quan sát và đồng hành thay vì chỉ lo lắng hay la mắng. Nuôi dạy con không chỉ là sửa sai, mà còn là hiểu và hỗ trợ.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Ths. BS Vũ Công Thắng :

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Bác sĩ Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. Bác sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Hoàng Ngân, Cầu Giấy, Hà Nội.
Thời gian làm việc: sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699