1. Rotavirus tấn công cơ thể trẻ như thế nào?

Để hiểu tại sao việc bù nước lại cấp thiết, chúng ta cần nhìn vào cách thức virus này tàn phá hệ tiêu hóa. Rotavirus khi xâm nhập vào cơ thể sẽ tấn công trực diện vào lớp niêm mạc ruột non. Tại đây, chúng phá hủy các tế bào biểu mô lót trên bề mặt ruột, làm cùn mòn các vi nhung mao – nơi đảm nhận chức năng hấp thu nước và chất dinh dưỡng. Đồng thời, virus còn tiết ra một loại độc tố ruột (enterotoxin) kích thích hệ thần kinh ruột, gây ra hiện tượng tăng tiết dịch ồ ạt.

Biểu hiện điển hình là trẻ nôn rất nhiều trong ngày đầu tiên

Hậu quả của quá trình này là một cơ chế "xả lũ" kép: ruột vừa mất khả năng hấp thu nước từ thức ăn đưa vào, vừa tự động bơm nước từ trong cơ thể ra lòng ruột. Biểu hiện lâm sàng điển hình là trẻ nôn rất nhiều trong ngày đầu tiên, sau đó chuyển sang đi ngoài phân lỏng toàn nước, màu vàng chanh hoặc trắng đục như nước vo gạo, có thể lên tới 10-20 lần một ngày. Tốc độ mất nước qua nôn và tiêu chảy diễn ra nhanh khủng khiếp, nhanh hơn bất kỳ loại vi khuẩn nào khác. Cơ thể trẻ em với tỷ lệ nước chiếm tới 70-75% trọng lượng cơ thể rất nhạy cảm với sự thiếu hụt này. Nếu không được bù đắp kịp thời, khối lượng tuần hoàn giảm sút sẽ dẫn đến trụy tim mạch, suy thận cấp, co giật do rối loạn điện giải và tử vong.

2. Tại sao Oresol được coi là "chìa khóa" quan trọng và nước lọc không thể thay thế?

Rất nhiều cha mẹ thắc mắc rằng: "Con khát nước thì cho uống nước lọc có được không?". Câu trả lời là: Được, nhưng chưa đủ, và trong trường hợp tiêu chảy nặng thì nước lọc đơn thuần thậm chí có thể gây nguy hiểm. Khi trẻ bị tiêu chảy cấp, cơ thể không chỉ mất nước (H2O) mà còn mất đi một lượng lớn các chất điện giải quan trọng như Natri (muối), Kali và Clorua. Những chất điện giải này đóng vai trò then chốt trong việc duy trì áp suất thẩm thấu của máu, hoạt động của cơ bắp và dẫn truyền thần kinh.

Nếu cha mẹ chỉ cho trẻ uống nước lọc, lượng nước này sẽ làm loãng nồng độ các chất điện giải còn sót lại trong máu. Tình trạng này gọi là hạ Natri máu, có thể khiến nước tràn vào tế bào não gây phù não, dẫn đến co giật và hôn mê. Oresol (ORS) được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nghiên cứu và phát triển dựa trên cơ chế sinh học "vận chuyển cặp đôi Natri - Glucose". Các nhà khoa học phát hiện ra rằng, dù ruột bị tổn thương do virus, nhưng cơ chế hấp thụ muối và đường song hành vẫn được bảo toàn. Khi có mặt Glucose (đường) với tỷ lệ vàng, nó sẽ "cõng" phân tử Natri đi qua niêm mạc ruột vào máu nhanh hơn gấp 3 lần, và nước sẽ tự động đi theo sau. Chính vì vậy, Oresol không chỉ là nước muối đường, nó là một dung dịch đẳng trương cân bằng hoàn hảo để phục hồi thể tích máu một cách nhanh nhất và an toàn nhất.

3. Những sai lầm khi pha và sử dụng Oresol

Dù Oresol là thuốc cứu mạng, nhưng nếu sử dụng sai cách, nó có thể biến thành thuốc độc. Sai lầm phổ biến nhất và nguy hiểm nhất là pha sai tỷ lệ. Nhiều phụ huynh vì muốn con uống ít cho đỡ nôn, hoặc nghĩ rằng pha đặc sẽ "nhiều chất" hơn, nên đã pha một gói Oresol (quy định pha với 200ml hoặc 1 lít nước) với một lượng nước ít hơn. Hậu quả là tạo ra một dung dịch ưu trương, nồng độ muối trong máu tăng vọt (ưu trương Natri). Khi uống vào, thay vì bù nước, dung dịch này sẽ hút nước từ tế bào vào lòng ruột, khiến trẻ tiêu chảy càng dữ dội hơn, đồng thời gây ra tình trạng teo não, xuất huyết não do tăng Natri máu, dẫn đến tử vong hoặc di chứng thần kinh vĩnh viễn.

Pha thuốc Oresol phải tuân thủ theo đúng tỷ lệ

Ngược lại, việc pha quá loãng (pha nhiều nước hơn quy định) sẽ làm giảm hiệu quả hấp thu, không bù đủ lượng điện giải đã mất. Một sai lầm khác là dùng nước khoáng, nước ngọt có ga hoặc nước trái cây công nghiệp để thay thế Oresol. Nước ngọt chứa quá nhiều đường sẽ làm tăng áp lực thẩm thấu, kéo nước ra ngoài gây tiêu chảy nặng hơn (tiêu chảy thẩm thấu). Nước khoáng lại chứa tỷ lệ khoáng chất không phù hợp với nhu cầu của trẻ bệnh.

Cách pha Oresol chuẩn xác nhất là: Đọc kỹ hướng dẫn trên bao bì (vì mỗi loại gói có định lượng nước khác nhau, ví dụ gói pha 200ml, gói pha 1 lít). Sử dụng nước đun sôi để nguội hoàn toàn. Đong nước bằng dụng cụ đo lường chính xác (bình sữa, cốc đong) chứ không ước lượng bằng mắt. Pha toàn bộ gói bột vào nước và khuấy tan hoàn toàn, tuyệt đối không chia nhỏ gói thuốc để pha từng ít một vì sẽ làm sai lệch tỷ lệ. Dung dịch đã pha chỉ dùng trong 24 giờ, sau đó phải đổ bỏ và pha gói mới. Tuyệt đối không được đun sôi dung dịch Oresol đã pha vì nhiệt độ cao sẽ làm bay hơi nước, thay đổi tỷ lệ muối đường và làm hỏng các thành phần điện giải.

4. Chiến thuật bù nước: Kiên nhẫn là chìa khóa

Thách thức lớn nhất khi cho trẻ uống Oresol là trẻ thường từ chối vì vị lợ lợ khó uống hoặc uống vào là nôn ra ngay. Đây là lúc cha mẹ cần sự kiên nhẫn tột độ. Nguyên tắc vàng là "uống chậm, uống từng thìa". Đừng ép trẻ uống cả cốc một lúc vì dạ dày đang bị kích thích sẽ co bóp đẩy ngược trở ra. Hãy dùng thìa nhỏ, bón cho trẻ từng 5-10ml mỗi 1-2 phút.

Nếu trẻ nôn, hãy tạm dừng khoảng 10 phút cho dạ dày ổn định, sau đó bắt đầu lại với tốc độ chậm hơn. Việc nôn ra một chút không có nghĩa là công sức đổ sông đổ bể, một phần nước vẫn đã kịp hấp thu. Đối với trẻ dưới 2 tuổi, mục tiêu là bù khoảng 50-100ml sau mỗi lần đi ngoài phân lỏng. Đối với trẻ lớn hơn, lượng bù có thể là 100-200ml. Hãy duy trì việc bù nước liên tục ngay cả khi trẻ đang ngủ lơ mơ (nếu trẻ tỉnh dậy đòi uống) hoặc giữa các cơn sốt. Bên cạnh Oresol, trẻ vẫn có thể bú mẹ hoặc uống nước cháo muối, nước dừa (với trẻ lớn), nhưng Oresol vẫn là ưu tiên số một.

5. Khi nào Oresol là chưa đủ và cần nhập viện ngay?

Mặc dù Oresol rất hiệu quả, nhưng có những trường hợp tốc độ mất nước quá nhanh vượt xa khả năng uống bù của trẻ, hoặc trẻ nôn liên tục không thể uống được giọt nào. Lúc này, cha mẹ cần nhanh chóng nhận diện các dấu hiệu mất nước nặng để đưa con đi cấp cứu kịp thời nhằm truyền dịch tĩnh mạch.

Các dấu hiệu báo động đỏ bao gồm: Trẻ mệt lả, li bì, khó đánh thức hoặc kích thích vật vã; mắt trũng sâu, khóc không có nước mắt; môi và lưỡi khô khốc; thóp (ở trẻ sơ sinh) lõm xuống. Đặc biệt, hãy kiểm tra độ đàn hồi da bằng cách véo nhẹ da vùng bụng hoặc đùi rồi thả ra (dấu hiệu nếp véo da), nếu nếp da mất rất chậm (trên 2 giây) thì trẻ đang mất nước rất nặng. Một chỉ báo quan trọng khác là nước tiểu: nếu trẻ không đi tiểu trong vòng 6 tiếng, tã khô cong, nước tiểu sẫm màu, đó là dấu hiệu suy thận chức năng do thiếu nước. Trong những tình huống này, thời gian là vàng, việc chần chừ ở nhà cố ép uống Oresol có thể khiến trẻ rơi vào sốc không hồi phục.

Tiêu chảy cấp do Rotavirus là một cuộc chiến dai dẳng thử thách sức bền của cha mẹ, nhưng nó hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu chúng ta nắm vững vũ khí bí mật là Oresol. Đừng quá lo lắng về việc cầm tiêu chảy, hãy tập trung toàn lực vào việc bù nước và điện giải. Một gói Oresol được pha đúng cách, uống đúng liều lượng chính là chiếc phao cứu sinh đưa con vượt qua cơn bão bệnh tật an toàn. Hãy luôn dự trữ sẵn Oresol trong tủ thuốc gia đình và trang bị kiến thức đúng đắn để bảo vệ con yêu trước mối nguy hiểm thường trực này.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699