1. Hiểu lầm tai hại về cấu trúc mũi xoang của trẻ sơ sinh

Để trả lời câu hỏi "Trẻ sơ sinh có bị viêm xoang không?", trước hết cha mẹ cần hiểu rõ cấu tạo giải phẫu của trẻ. Xoang là các hốc rỗng nằm trong xương sọ mặt, được lót bởi lớp niêm mạc giống như niêm mạc mũi. Ở người trưởng thành, hệ thống xoang phát triển hoàn chỉnh bao gồm xoang hàm, xoang trán, xoang sàng và xoang bướm. Tuy nhiên, trẻ sơ sinh lại là một câu chuyện hoàn toàn khác. Khi mới chào đời, hệ thống xoang của bé chưa hình thành đầy đủ.

Cụ thể, trẻ sơ sinh chỉ có xoang sàng (nằm giữa hai mắt) là đã bắt đầu phát triển ngay từ khi sinh ra. Xoang hàm dù đã có nhưng chỉ là một rãnh nhỏ xíu chưa rỗng hóa hoàn toàn. Xoang bướm và xoang trán thì hoàn toàn chưa xuất hiện (xoang trán thường chỉ bắt đầu phát triển khi trẻ 7-8 tuổi). Chính vì cấu trúc "chưa hoàn thiện" này, việc trẻ sơ sinh bị viêm đa xoang giống như người lớn là điều cực kỳ hiếm gặp. Do đó, nếu bé dưới 6 tháng tuổi bị nghẹt mũi kéo dài, nguyên nhân hàng đầu thường không phải là viêm xoang, mà là do các vấn đề khác phổ biến hơn như viêm mũi sơ sinh, viêm V.A hoặc trào ngược. Việc vội vã kết luận con bị viêm xoang có thể dẫn đến việc lạm dụng kháng sinh không cần thiết.

2. Những "thủ phạm" thực sự gây nghẹt mũi kéo dài

Nếu không phải viêm xoang, vậy tại sao con cứ nghẹt mũi mãi không khỏi? Thủ phạm phổ biến nhất chính là tình trạng Viêm mũi vận mạch hoặc Viêm mũi sơ sinh. Ở giai đoạn này, niêm mạc mũi của trẻ cực kỳ nhạy cảm và giàu mạch máu. Chỉ cần một chút thay đổi về độ ẩm, nhiệt độ hoặc bụi bẩn, niêm mạc sẽ phản ứng bằng cách phù nề và tiết dịch để bảo vệ. Do hốc mũi trẻ rất hẹp (đường kính chỉ khoảng 2-3mm), chỉ một chút phù nề cũng đủ gây tắc nghẽn hoàn toàn, tạo ra tiếng thở khò khè mà cha mẹ hay nhầm là "đờm ở cổ" hay "xoang".

Niêm mạc mũi của trẻ cực kỳ nhạy cảm và giàu mạch máu (Ảnh minh họa)

Một nguyên nhân kinh điển khác là Viêm V.A (Végétations Adénoïdes). V.A là tổ chức lympho nằm ở vòm mũi họng (ngay cửa sau của mũi), đóng vai trò bắt giữ vi khuẩn. Khi V.A bị viêm và sưng to quá phát (thường gặp hơn ở trẻ từ 6 tháng trở lên nhưng trẻ sơ sinh vẫn có thể bị), nó sẽ giống như một "tảng đá" chặn đứng đường thở phía sau. Trẻ bị viêm V.A thường nghẹt mũi cả ngày lẫn đêm, nước mũi chảy ra phía trước hoặc chảy xuống họng gây ho, và đặc biệt là trẻ thường phải há miệng để thở. Ngoài ra, hội chứng trào ngược dạ dày thực quản cũng là một nguyên nhân giấu mặt. Sữa và dịch axit trào lên vùng mũi họng gây kích ứng niêm mạc, làm trẻ nghẹt mũi dai dẳng mà không hề có các triệu chứng cảm cúm thông thường.

3. Khi nào thì thực sự là Viêm xoang? (Dấu hiệu nhận biết)

Mặc dù hiếm, nhưng viêm xoang ở trẻ sơ sinh (chủ yếu là viêm xoang sàng) vẫn có thể xảy ra. Đây là tình trạng nhiễm trùng nặng và cần được điều trị y tế tích cực. Cha mẹ cần đặc biệt cảnh giác nếu thấy con có các triệu chứng khác biệt sau đây, tách biệt hẳn với cảm lạnh thông thường.

Dấu hiệu đầu tiên là tính chất của dịch mũi. Trong cảm lạnh, nước mũi thường trong, sau đó đục dần rồi lại trong và hết. Nhưng trong viêm xoang, dịch mũi thường đặc quánh, có màu vàng xanh hoặc nâu, mùi hôi tanh khó chịu và kéo dài liên tục trên 10-14 ngày không thuyên giảm. Dịch này thường chảy xuống họng làm trẻ ho nhiều, nhất là ban đêm và sáng sớm, hơi thở của bé rất hôi dù chưa mọc răng hay ăn dặm.

Dấu hiệu thứ hai là sự "đổ bệnh kép" (double-sickening). Tức là trẻ có vẻ như đang hồi phục sau một đợt cảm lạnh (đã bớt sốt, bớt chảy mũi), thì đột nhiên các triệu chứng quay trở lại dữ dội hơn: sốt cao trở lại, mũi đặc hơn, trẻ quấy khóc, bỏ bú và mệt mỏi li bì. Đây là dấu hiệu điển hình của việc vi khuẩn đã xâm nhập sâu vào các hốc xoang.

Dấu hiệu thứ ba, đặc thù cho viêm xoang sàng ở trẻ nhỏ, là sưng nề vùng mắt. Vì xoang sàng nằm ngay giữa hai hốc mắt và ngăn cách bởi một vách xương rất mỏng, nên khi xoang bị viêm mủ, nó rất dễ lan sang ổ mắt. Cha mẹ có thể thấy mi mắt của bé (đặc biệt là góc trong mắt) bị sưng húp, đỏ mọng, trẻ sợ ánh sáng hoặc quấy khóc khi chạm vào vùng quanh mắt. Đây là biến chứng nguy hiểm cần nhập viện ngay lập tức.

4. Phân biệt nghẹt mũi sinh lý và viêm xoang qua bảng kiểm

Để giúp cha mẹ dễ hình dung và tránh nhầm lẫn, hãy đối chiếu các đặc điểm sau. Đối với nghẹt mũi sinh lý/viêm mũi thông thường: Trẻ vẫn bú tốt, chơi ngoan, không sốt hoặc chỉ sốt nhẹ. Nước mũi có thể nhiều nhưng thường trong hoặc trắng đục, không hôi. Tình trạng này có thể kéo dài nhưng không làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn trạng của bé. Tiếng thở khò khè thường giảm đi sau khi được vệ sinh mũi sạch sẽ.

Ngược lại, đối với viêm xoang: Trẻ thường có vẻ mặt nhiễm trùng (hốc hác, môi khô, lưỡi bẩn, mệt mỏi). Sốt là triệu chứng thường gặp và có thể sốt cao. Nước mũi luôn đặc, xanh vàng và có mùi hôi. Quan trọng nhất là trẻ có biểu hiện đau nhức (thể hiện qua việc quấy khóc, dụi mắt, đập tay vào đầu hoặc mặt). Việc vệ sinh mũi thông thường ít mang lại hiệu quả giảm nghẹt do niêm mạc bên trong các hốc xoang bị phù nề rất nặng.

5. Hướng xử lý đúng đắn

Nếu trẻ chỉ bị nghẹt mũi kéo dài mà không có các dấu hiệu nguy hiểm (sốt cao, sưng mắt, bỏ bú), cha mẹ hãy bình tĩnh chăm sóc tại nhà theo hướng dẫn vệ sinh mũi họng. Sử dụng nước muối sinh lý 0.9% để nhỏ và làm sạch mũi là biện pháp an toàn nhất. Có thể sử dụng phương pháp làm bấc sâu kèn (cuộn giấy ăn dai thành hình sâu kèn) để thấm hút dịch mũi nhẹ nhàng thay vì dùng dụng cụ hút mũi quá mạnh gây tổn thương niêm mạc. Duy trì độ ẩm phòng ngủ ở mức 50-60% để tránh làm khô mũi bé.

Cha mẹ cần duy trì độ ẩm trong phòng thích hợp

Tuy nhiên, nếu nghi ngờ trẻ bị viêm xoang với các dấu hiệu cảnh báo đã nêu (mũi xanh hôi trên 10 ngày, sưng mắt, sốt tái lại), cha mẹ tuyệt đối không được tự ý mua kháng sinh cho con uống. Việc điều trị viêm xoang ở trẻ sơ sinh cần sự thăm khám kỹ lưỡng của bác sĩ tai mũi họng, đôi khi cần nội soi mũi để xác định vị trí mủ. Kháng sinh cần được dùng đúng loại, đúng liều lượng và đủ thời gian (thường kéo dài hơn so với viêm họng thông thường). Việc tự ý dùng thuốc hoặc dùng sai liều sẽ làm vi khuẩn kháng thuốc, khiến bệnh trở thành viêm xoang mạn tính, ảnh hưởng dai dẳng đến sức khỏe đường hô hấp của trẻ sau này.

Nghẹt mũi kéo dài ở trẻ sơ sinh phần lớn không phải là viêm xoang. Đó thường là sự thích nghi của đường thở hoặc các vấn đề viêm mũi họng thông thường. Tuy nhiên, sự cảnh giác không bao giờ là thừa. Hãy quan sát kỹ màu sắc dịch mũi, mùi hơi thở và vùng mắt của con. "Không chủ quan nhưng cũng không hoang mang" chính là tâm thế tốt nhất để cha mẹ đồng hành cùng con vượt qua những ngày tháng "sụt sịt" đầu đời này.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng: 

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

• Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)

• Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.

• Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

• Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699