Bệnh hô hấp giao mùa: Tại sao con cứ đi lớp là ốm, về nhà lại đỡ?

1. "Khoảng trống miễn dịch" và cú sốc môi trường

Để hiểu tại sao con cứ đến lớp là ốm, chúng ta cần nhìn nhận sự khác biệt khổng lồ giữa môi trường tại gia đình và môi trường lớp học. Khi ở nhà, trẻ được sống trong một môi trường tương đối "sạch" và an toàn. Số lượng người tiếp xúc ít (chỉ có ông bà, cha mẹ), các vật dụng được vệ sinh kỹ lưỡng và quan trọng nhất là hệ vi sinh vật tại nhà là những chủng quen thuộc mà cơ thể bé đã thích nghi. Vì vậy, khi nghỉ ốm ở nhà, cơ thể trẻ được nghỉ ngơi, không phải chiến đấu với các tác nhân lạ, giúp quá trình hồi phục diễn ra rất nhanh.

Virus cúm, virus gây viêm mũi họng,.. có điều kiện lây lan rất nhanh ở lớp học mầm non (Ảnh minh họa)

Ngược lại, lớp học là một môi trường xã hội thu nhỏ, nơi tập trung hàng chục đứa trẻ đến từ hàng chục gia đình khác nhau với cơ địa và mầm bệnh khác nhau. Đối với hệ miễn dịch non nớt của trẻ (đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi), việc bước chân vào lớp học giống như việc một tân binh bước vào "chiến trường" thực sự. Hệ miễn dịch của trẻ lúc này đang trong giai đoạn "khoảng trống miễn dịch" - tức là kháng thể từ mẹ truyền sang đã hết, nhưng kháng thể tự thân sinh ra chưa đủ mạnh. Khi tiếp xúc với một lượng lớn virus, vi khuẩn mới lạ tại trường học, hệ miễn dịch buộc phải phản ứng lại bằng các biểu hiện như sốt, ho, sổ mũi để đào thải mầm bệnh và "ghi nhớ" cách tiêu diệt chúng cho lần sau. Do đó, việc trẻ ốm khi đi học thực chất là quá trình hệ miễn dịch đang được "tập huấn" cấp tốc.

2. Hiệu ứng "Domino lây nhiễm" trong không gian kín

Một nguyên nhân khách quan khiến trẻ dễ ốm khi đi học, đặc biệt là vào thời điểm giao mùa, chính là mật độ tiếp xúc dày đặc trong không gian kín. Vào mùa lạnh hoặc khi thời tiết thay đổi, các lớp học thường có xu hướng đóng kín cửa để tránh gió lùa hoặc bật điều hòa. Điều này vô tình biến phòng học thành một "lò ấp" vi khuẩn. Không khí không được lưu thông khiến nồng độ virus, vi khuẩn tăng lên rất cao. Chỉ cần một bé trong lớp bị hắt hơi, sổ mũi, hàng triệu giọt bắn chứa mầm bệnh sẽ phát tán ra không khí, bám vào đồ chơi, mặt bàn, tay nắm cửa và lây lan cho các bạn khác với tốc độ chóng mặt.

Hơn nữa, trẻ nhỏ chưa có ý thức vệ sinh cá nhân. Các bé thường xuyên dùng chung thìa, cốc, ngậm đồ chơi, hoặc dụi mắt mũi rồi cầm nắm tay nhau. Đây là con đường lây truyền trực tiếp và nhanh nhất của các bệnh đường hô hấp và tiêu hóa. Một đứa trẻ đang trong giai đoạn ủ bệnh (chưa có triệu chứng) đã có khả năng lây nhiễm cho người khác. Do đó, dù nhà trường có vệ sinh kỹ đến đâu, việc ngăn chặn hoàn toàn sự lây chéo trong một tập thể trẻ nhỏ là điều gần như không thể. Đây chính là lý do vì sao con bạn vừa khỏi bệnh hôm trước, hôm sau đến lớp gặp bạn đang ốm là lại có thể tái nhiễm ngay lập tức với một chủng virus khác.

3. Yếu tố tâm lý: Stress làm suy yếu hàng rào bảo vệ

Một yếu tố quan trọng mà ít cha mẹ để ý đến chính là tác động của tâm lý lên sức đề kháng. Khoa học đã chứng minh mối liên hệ mật thiết giữa hệ thần kinh và hệ miễn dịch. Khi trẻ đi học, đặc biệt là những trẻ mới đi hoặc sau một đợt nghỉ dài, bé thường gặp phải hội chứng lo âu xa cách (separation anxiety). Cảm giác sợ hãi, khóc lóc, căng thẳng khi phải rời xa vòng tay cha mẹ sẽ kích thích cơ thể tiết ra hormone Cortisol. Nồng độ Cortisol tăng cao kéo dài sẽ ức chế hoạt động của các tế bào bạch cầu và cytokin, làm suy giảm khả năng chống đỡ bệnh tật của cơ thể.

Thêm vào đó, việc khóc nhiều khi đến lớp làm cho niêm mạc mũi họng của trẻ bị xung huyết, phù nề và khô rát. Lớp niêm mạc này vốn là "bức tường thành" đầu tiên ngăn chặn vi khuẩn. Khi nó bị tổn thương do khóc, cộng với việc hít thở bằng miệng khi khóc nấc, vi khuẩn và virus từ môi trường lớp học sẽ dễ dàng xâm nhập sâu vào đường hô hấp dưới, gây viêm họng, viêm phế quản. Vì vậy, những đứa trẻ đi học vui vẻ thường ít ốm hơn những đứa trẻ hay khóc nhè và sợ đi học.

4. Thời điểm giao mùa: "Thiên thời" cho virus, "bất lợi" cho trẻ

Tại sao tình trạng này lại trầm trọng hơn vào lúc giao mùa? Đó là vì sự thay đổi nhiệt độ và độ ẩm đột ngột tạo điều kiện lý tưởng cho các loại virus cúm, Adenovirus, RSV, Rhinovirus sinh sôi nảy nở mạnh mẽ. Trong khi đó, cơ thể trẻ em lại chưa kịp thích nghi với sự biến động này. Hệ thống điều nhiệt của trẻ chưa hoàn thiện, rất nhạy cảm với cái lạnh. Khi đi học sáng sớm trời lạnh, trưa nắng nóng, chiều lại gió mùa, nếu không được điều chỉnh trang phục kịp thời, trẻ rất dễ bị nhiễm lạnh. Ngoài ra, không khí khô hanh của mùa thu đông làm khô niêm mạc mũi, làm giảm khả năng tiết dịch nhầy để bẫy và tiêu diệt vi khuẩn, khiến đường thở trở nên yếu ớt hơn bao giờ hết.

5. Làm sao để phá vỡ vòng luẩn quẩn?

Cha mẹ cần xác định tư tưởng rằng không thể bao bọc con mãi trong môi trường "vô trùng" ở nhà. Việc con ốm là một phần tất yếu để lớn lên, nhưng chúng ta có thể kiểm soát tần suất và mức độ của nó. Giải pháp không phải là cho con nghỉ học ngay khi hắt hơi, mà là tăng cường "khiên chắn" cho con. Thứ nhất, tiêm chủng đầy đủ là biện pháp hiệu quả nhất. Ngoài các mũi tiêm chủng mở rộng, cha mẹ nên tiêm thêm các mũi cúm hàng năm và phế cầu để giảm nguy cơ nhiễm bệnh nặng.

Mẹ có thể bổ sung thêm men vi sinh cho con

Thứ hai, hãy chú trọng phục hồi đường ruột và vệ sinh mũi họng. 70% hệ miễn dịch nằm ở đường ruột, vì vậy một chế độ dinh dưỡng cân bằng, bổ sung lợi khuẩn (men vi sinh) sẽ giúp trẻ đề kháng tốt hơn. Việc rửa mũi, súc họng bằng nước muối sinh lý sau khi đi học về giúp loại bỏ bớt bụi bẩn và virus bám trên niêm mạc. Đặc biệt, nguyên tắc "nghỉ dưỡng đủ" cần được tuân thủ. Khi con vừa dứt sốt, cơ thể vẫn còn rất yếu, hệ miễn dịch đang "kiệt sức". Nếu cha mẹ vội vàng đưa con đi học ngay lúc này, con rất dễ bị "bội nhiễm" hoặc tái nhiễm bệnh mới nặng hơn. Hãy cho con nghỉ thêm 1-2 ngày sau khi khỏi hẳn để cơ thể hồi phục năng lượng hoàn toàn trước khi quay lại tập thể.

Câu chuyện "đi học là ốm, về nhà là đỡ" không phải là lỗi của cha mẹ hay nhà trường, mà là một quy luật thích nghi sinh học. Thay vì lo lắng thái quá hay stress, cha mẹ hãy bình tĩnh chấp nhận giai đoạn này như một "khóa huấn luyện" khắc nghiệt nhưng cần thiết cho hệ miễn dịch của con. Với sự chăm sóc đúng cách, dinh dưỡng đầy đủ và tiêm phòng khoa học, tần suất ốm của trẻ sẽ giảm dần theo độ tuổi (thường ổn định sau 3-4 tuổi). Hãy là người đồng hành thông thái, giúp con vượt qua những đợt ốm giao mùa để trở thành những "chiến binh" khỏe mạnh và dạn dày hơn.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.
Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.
Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699