Lồng ruột ở trẻ em có nguy hiểm không? Những biến chứng cha mẹ cần biết

1. Cơ chế gây bệnh: Khi đường ruột tự "nuốt" chính mình

Lồng ruột (Intussusception) là một tai biến y khoa nghiêm trọng xảy ra khi một đoạn ruột phía trên di chuyển và chui lọt vào lòng của đoạn ruột phía dưới, giống như cách chúng ta thu gọn một chiếc ăng-ten hay ống kính viễn vọng (kính thiên văn). Vị trí hay xảy ra nhất là vùng hồi - manh tràng, nơi tiếp giáp giữa ruột non và ruột già. Khi sự xâm nhập này xảy ra, nó tạo nên một khối lồng chặt chẽ. Hậu quả là các mạch máu nuôi dưỡng đoạn ruột bị chui vào (đoạn lồng) bị chèn ép, thắt nghẹt lại. Máu không thể lưu thông để nuôi dưỡng tế bào, đồng thời lòng ruột bị tắc nghẽn hoàn toàn khiến thức ăn và dịch tiêu hóa không thể di chuyển xuống dưới.

Hình ảnh ruột bình thường và lồng ruột

Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến nhất là ở trẻ em dưới 2 tuổi, đặc biệt là giai đoạn từ 5 đến 9 tháng tuổi. Một thống kê thú vị là các bé trai bụ bẫm, háu ăn thường có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 2-3 lần so với bé gái và trẻ suy dinh dưỡng. Nguyên nhân chính xác đến nay vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng các nhà khoa học cho rằng sự chênh lệch kích thước giữa ruột non và ruột già ở trẻ nhỏ, cộng với tình trạng viêm hạch mạc treo ruột do nhiễm virus (như Rotavirus hay Adenovirus) làm tăng nhu động ruột bất thường, là những yếu tố thuận lợi thúc đẩy quá trình lồng ruột xảy ra.

2. Dấu hiệu nhận biết: Tam chứng kinh điển không thể bỏ qua

Việc phát hiện lồng ruột sớm phụ thuộc hoàn toàn vào khả năng quan sát của cha mẹ. Có 3 dấu hiệu điển hình (tam chứng) mà bất kỳ phụ huynh nào cũng phải thuộc lòng. Đầu tiên và quan trọng nhất là đau bụng dữ dội từng cơn. Trẻ đang chơi đùa bỗng nhiên khóc thét lên, tiếng khóc chói tai vì đau đớn, hai chân co đạp lung tung hoặc co rúm người lại, vã mồ hôi lạnh. Cơn đau kéo dài khoảng 5-15 phút rồi dịu đi, trẻ có thể nín khóc, mệt lả và nằm yên hoặc bú lại. Nhưng chỉ một lúc sau, cơn đau lại tái diễn y hệt. Sự lặp đi lặp lại của chu kỳ "đau - nghỉ - đau" này là dấu hiệu đặc trưng nhất gợi ý lồng ruột.

Dấu hiệu thứ hai là nôn ói. Ban đầu trẻ nôn ra thức ăn chưa tiêu (sữa, cháo), nhưng khi khối lồng gây tắc ruột hoàn toàn, trẻ sẽ nôn ra dịch xanh hoặc dịch vàng (dịch mật, dịch ruột). Dấu hiệu thứ hai này thường xuất hiện ngay sau cơn đau đầu tiên. Dấu hiệu thứ ba, thường xuất hiện muộn hơn (sau 6-12 tiếng), là đi ngoài ra máu. Phân của trẻ bị lồng ruột có màu sắc rất đặc biệt, được mô tả là "màu đỏ thẫm như thạch" hoặc "màu nước rửa thịt", đôi khi lẫn nhầy mũi. Đây là hậu quả của việc niêm mạc ruột bị sung huyết, xuất huyết do bị chèn ép quá lâu. Nếu cha mẹ đợi đến khi con đi ngoài ra máu mới đưa đi viện thì bệnh đã ở giai đoạn muộn.

Cha mẹ cần cho con đi khám kịp thời khi thấy các dấu hiệu trên

3. Lồng ruột có nguy hiểm không? Cuộc chạy đua với thời gian

Câu trả lời là: Lồng ruột cực kỳ nguy hiểm nếu không được tháo gỡ kịp thời. Mức độ nguy hiểm của bệnh tỷ lệ thuận với thời gian trẻ đến bệnh viện. Trong y khoa, có khái niệm "thời điểm vàng" (thường là trong vòng 6-24 giờ đầu kể từ cơn đau đầu tiên). Nếu trẻ được đưa đến viện trong khoảng thời gian này, khi khối lồng chưa bị thắt nghẹt quá chặt và ruột chưa bị tổn thương vĩnh viễn, bác sĩ có thể tháo khối lồng một cách nhẹ nhàng bằng phương pháp bơm hơi (tháo lồng bằng hơi) mà không cần phẫu thuật. Tỷ lệ thành công lên tới hơn 90%, trẻ hồi phục nhanh chóng và có thể ra viện sau 1-2 ngày.

Ngược lại, nếu cha mẹ chủ quan, tự ý cho con uống men tiêu hóa, thuốc giảm đau hoặc nghĩ con bị "trúng gió" mà giữ con ở nhà quá 24 giờ, tình hình sẽ trở nên tồi tệ. Lúc này, khối lồng bị sưng nề to, thắt chặt lấy mạch máu khiến máu không thể đến nuôi đoạn ruột bị lồng. Đoạn ruột này sẽ bắt đầu bị thiếu máu cục bộ, tím đen và dẫn đến hoại tử (chết mô). Khi ruột đã hoại tử, phương pháp bơm hơi tháo lồng sẽ thất bại hoặc gây vỡ ruột, buộc bác sĩ phải phẫu thuật mở ổ bụng để cắt bỏ đoạn ruột chết. Đây là một cuộc đại phẫu nặng nề đối với cơ thể non nớt của trẻ, tiềm ẩn nhiều rủi ro về gây mê và nhiễm trùng.

4. Những biến chứng "tử thần" khi lồng ruột đến muộn

Khi đoạn ruột bị hoại tử mà không được cắt bỏ kịp thời, nó sẽ thủng và làm tràn dịch tiêu hóa, phân và hàng tỷ vi khuẩn vào trong ổ bụng. Điều này dẫn đến biến chứng đáng sợ nhất: Viêm phúc mạc toàn thể. Đây là tình trạng nhiễm trùng lan rộng trong khoang bụng, gây đau đớn tột cùng và khiến trẻ rơi vào trạng thái sốc nhiễm khuẩn, nhiễm độc nặng. Trẻ sẽ sốt cao li bì, mạch nhanh nhỏ khó bắt, huyết áp tụt, da tái nhợt và bụng chướng căng cứng. Tại thời điểm này, tính mạng của trẻ bị đe dọa nghiêm trọng, tỷ lệ tử vong rất cao dù có được can thiệp hồi sức tích cực.

Ngoài ra, ngay cả khi được phẫu thuật thành công, trẻ đến muộn vẫn phải đối mặt với các di chứng lâu dài. Việc cắt bỏ một đoạn ruột có thể gây ra hội chứng ruột ngắn, ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng, khiến trẻ chậm lớn, suy dinh dưỡng sau này. Vết mổ trên thành bụng và các mối nối ruột cũng có nguy cơ gây dính ruột, tắc ruột sau mổ - một biến chứng gây đau đớn dai dẳng và có thể yêu cầu phải phẫu thuật lại nhiều lần trong tương lai.

5. Lời khuyên cho cha mẹ: Phòng bệnh và xử trí

Mặc dù không có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu hoàn toàn cho lồng ruột, nhưng việc giữ vệ sinh ăn uống, tiêm chủng đầy đủ (đặc biệt là vắc-xin Rotavirus) để hạn chế các đợt viêm nhiễm đường ruột cũng góp phần giảm thiểu nguy cơ. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là sự cảnh giác. Cha mẹ cần ghi nhớ rằng: Một đứa trẻ khỏe mạnh đột nhiên khóc thét từng cơn, bỏ bú và nôn ói là một tình huống cấp cứu.

Đừng chần chừ, đừng chờ đợi xem "lát nữa con có đỡ không". Hãy đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế có chuyên khoa Nhi hoặc Ngoại nhi gần nhất. Trong lúc di chuyển, hãy giữ trẻ ở tư thế thoải mái nhất, không cố ép trẻ ăn uống thêm bất cứ thứ gì (để dạ dày rỗng, thuận tiện cho việc gây mê nếu cần). Tại bệnh viện, các bác sĩ sẽ siêu âm bụng - phương pháp chẩn đoán hình ảnh nhanh chóng và chính xác nhất để phát hiện khối lồng (hình ảnh "bánh sandwich" hay "bia bắn"). Nếu được chẩn đoán lồng ruột, hãy tin tưởng vào phác đồ điều trị của bác sĩ. Sau khi tháo lồng thành công, bệnh vẫn có khả năng tái phát (dù tỷ lệ thấp), nên cha mẹ cần tiếp tục theo dõi sát sao trong 24-48 giờ tiếp theo.

Lồng ruột ở trẻ em là một cuộc chiến về tốc độ. Sự hiểu biết và quyết đoán của cha mẹ chính là yếu tố then chốt quyết định chiến thắng. Đừng để sự thiếu thông tin biến một bệnh lý có thể chữa khỏi đơn giản thành một bi kịch đau lòng. Hãy luôn lắng nghe tiếng khóc của con, bởi đó có thể là lời kêu cứu khẩn thiết nhất từ cơ thể bé nhỏ đang gặp nguy hiểm.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.
Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.
Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699