Phản xạ cầm nắm ở trẻ sơ sinh: Ý nghĩa, mốc phát triển

1. Phản xạ cầm nắm là gì?

Phản xạ cầm nắm là một phản xạ bẩm sinh ở trẻ sơ sinh, xuất hiện ngay từ khi mới chào đời. Khi lòng bàn tay hoặc bàn chân của bé được kích thích (ví dụ như có vật chạm vào), bé sẽ tự động nắm chặt hoặc co các ngón lại. Phản xạ này là một phần trong hệ thần kinh nguyên thủy của trẻ và thường biến mất dần sau 3–6 tháng tuổi khi não bộ phát triển và kiểm soát vận động trở nên chủ động hơn.

Phản xạ là những hành vi tự động, không có sự điều khiển của ý thức, nhằm đáp ứng tức thời với kích thích từ môi trường. Trong khi đó, hành động chủ động là các cử động có chủ đích, do não điều khiển có ý thức, thường xuất hiện sau khi trẻ lớn hơn và hệ thần kinh hoàn thiện dần.

Về mặt sinh học, phản xạ cầm nắm giúp trẻ bám chặt vào mẹ – tương tự như các loài động vật linh trưởng – từ đó hỗ trợ bảo vệ và sinh tồn trong giai đoạn sơ sinh còn non yếu.

Về mặt sinh học, phản xạ cầm nắm giúp trẻ bám chặt vào mẹ – tương tự như các loài động vật linh trưởng

2. Phản xạ cầm nắm xuất hiện và biến mất khi nào?

Phản xạ cầm nắm bắt đầu hình thành từ rất sớm trong thai kỳ, thường xuất hiện từ tuần thứ 16–20 thai kỳ. Khi siêu âm ở giai đoạn này, có thể quan sát thấy thai nhi đã có những cử động nắm tay nhẹ nhàng trong bụng mẹ. Sau khi chào đời, phản xạ này trở nên rõ rệt hơn và dễ quan sát khi người lớn đặt một ngón tay hoặc vật nhỏ vào lòng bàn tay hoặc bàn chân bé.

Phản xạ cầm nắm mạnh nhất trong vài tuần đầu sau sinh, đặc biệt là trong tháng đầu tiên. Bé có thể nắm rất chặt đến mức không dễ để người lớn tách tay bé ra. Tuy nhiên, phản xạ này không mang tính chủ động mà hoàn toàn tự nhiên và vô thức.

Khi hệ thần kinh trung ương dần hoàn thiện, trẻ bắt đầu có khả năng điều khiển tay chân một cách có ý thức. Phản xạ cầm nắm thường mất dần từ 2–3 tháng tuổi, nhường chỗ cho các hành động chủ động như với tay, nắm đồ vật theo ý muốn.

3. Cách bố mẹ hỗ trợ bé phát triển kỹ năng cầm nắm

Để phát triển kỹ năng cầm nắm – một bước quan trọng trong quá trình hoàn thiện vận động tinh của trẻ – bố mẹ có thể hỗ trợ bé thông qua các hoạt động đơn giản và vui nhộn. Dưới đây là một số cách hiệu quả:

Đưa ngón tay cho bé nắm: Ngay từ những ngày đầu sau sinh, bố mẹ có thể đặt ngón tay vào lòng bàn tay của bé để kích thích phản xạ cầm nắm. Hoạt động này giúp bé cảm nhận sự tiếp xúc và tạo kết nối với người chăm sóc.
Chơi với đồ vật nhỏ, an toàn: Dùng xúc xắc nhẹ, khăn vải mềm, đồ chơi vải có tua rua để chạm nhẹ vào tay bé. Khi lớn hơn, bé sẽ bắt đầu chủ động vươn tay và nắm lấy các vật đó, đánh dấu sự chuyển tiếp từ phản xạ sang hành động có ý thức.
Tăng thời gian nằm sấp (tummy time): Khi bé nằm sấp, bé sẽ dần khám phá tay của mình, học cách đưa tay về phía trước và chống đỡ cơ thể. Điều này không chỉ giúp cổ và vai khỏe hơn mà còn hỗ trợ khả năng phối hợp tay – mắt.
Quan sát sự phát triển của bé: Khi bé bắt đầu nắm đồ chơi một cách chủ động, bố mẹ nên khuyến khích bé với các vật có màu sắc, âm thanh hấp dẫn để kích thích khả năng điều khiển tay chính xác hơn.

4. Khi nào cần lo lắng?

Mặc dù phản xạ cầm nắm là một phản xạ nguyên thủy phổ biến ở trẻ sơ sinh, nhưng có một số dấu hiệu bất thường mà bố mẹ cần lưu ý. Những biểu hiện dưới đây có thể liên quan đến chậm phát triển thần kinh và cần được thăm khám sớm:

Bé không có phản xạ cầm nắm ngay sau sinh: Nếu khi chạm vào lòng bàn tay bé mà không thấy bé nắm lại, đây có thể là dấu hiệu bất thường về hệ thần kinh hoặc trương lực cơ.
Phản xạ cầm nắm biến mất quá sớm (trước 6 tuần tuổi): Việc phản xạ biến mất sớm hơn bình thường có thể liên quan đến vấn đề phát triển thần kinh hoặc bất thường bẩm sinh.
Phản xạ không đều giữa hai tay: Bé chỉ cầm nắm một bên tay trong khi bên còn lại không có phản ứng, có thể là dấu hiệu của tổn thương thần kinh hoặc yếu cơ.
Nghi ngờ chậm phát triển vận động: Nếu kết hợp với các biểu hiện như ít cử động tay chân, trương lực cơ bất thường, nên đưa bé đi khám bác sĩ chuyên khoa nhi hoặc thần kinh nhi để được đánh giá kịp thời.

Mặc dù phản xạ cầm nắm là một phản xạ nguyên thủy phổ biến ở trẻ sơ sinh, nhưng có một số dấu hiệu bất thường mà bố mẹ cần lưu ý

Phản xạ cầm nắm ở trẻ sơ sinh là một dấu mốc quan trọng, phản ánh sự phát triển bình thường của hệ thần kinh. Cha mẹ nên quan sát phản xạ này đúng cách và hỗ trợ bé qua những tương tác nhẹ nhàng, tích cực. Nếu phản xạ bất thường hoặc kéo dài quá mức, hãy tham khảo ý kiến chuyên gia để kịp thời can thiệp.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Ths. BS Vũ Công Thắng :

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Bác sĩ Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. Bác sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Hoàng Ngân, Cầu Giấy, Hà Nội.
Thời gian làm việc: sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699