Phát triển giác quan của bé: Xúc giác và vai trò trong những năm đầu đời

1. Giới thiệu về xúc giác ở trẻ sơ sinh

Xúc giác là một trong những giác quan đầu tiên hình thành khi bé còn trong bụng mẹ. Ngay từ tuần thai thứ 8, các thụ thể xúc giác đã bắt đầu phát triển, giúp bé cảm nhận được môi trường xung quanh, từ dòng nước ối đến những va chạm nhẹ từ thành tử cung.

Sau khi chào đời, xúc giác đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ não bộ phát triển, hình thành cảm xúc và tăng cường khả năng kết nối với cha mẹ. Những tiếp xúc nhẹ nhàng như ôm ấp, vuốt ve không chỉ giúp bé cảm thấy an toàn mà còn kích thích sản xuất hormone oxytocin – loại hormone gắn kết và yêu thương. Đây cũng là nền tảng để bé phát triển kỹ năng xã hội và khả năng điều tiết cảm xúc sau này.

Xúc giác là một trong những giác quan đầu tiên hình thành khi bé còn trong bụng mẹ

2. Các mốc phát triển xúc giác theo độ tuổi

Xúc giác là một trong những giác quan đầu tiên phát triển từ khi còn trong bụng mẹ. Qua từng giai đoạn, bé học cách cảm nhận thế giới xung quanh bằng những cái chạm đầu đời – đó là cách bé khám phá, học hỏi và gắn kết với cha mẹ.

Giai đoạn sơ sinh (0 tháng): Ngay sau khi chào đời, làn da của bé cực kỳ nhạy cảm, đặc biệt ở vùng má, miệng, lòng bàn tay, bụng và lòng bàn chân. Tiếp xúc da kề da giúp bé cảm thấy an toàn, được yêu thương. Khi bạn chạm vào tay bé, bé sẽ phản xạ nắm chặt – đây là bản năng sinh tồn và là cách kết nối đầu tiên.
1 tháng tuổi: Tay bé thường nắm chặt. Khi bạn chạm vào lòng bàn tay, bé sẽ nắm lấy ngón tay bạn – đây là dấu hiệu xúc giác đang hoạt động tốt.
2–3 tháng tuổi: Bé bắt đầu thể hiện sự hứng thú khi được bố mẹ vuốt ve. Miệng, lưỡi và môi rất nhạy cảm – bé dùng để cảm nhận các vật thể. Bé có thể phân biệt giữa đồ cứng và mềm dù chưa tự cầm nắm.
4 tháng tuổi: Cơ tay phát triển mạnh, bé bắt đầu chủ động vươn tay chạm vào các vật thể trong tầm với.
5 tháng tuổi: Bé có thể cầm, nắm đồ vật bằng cả hai tay, nhưng vẫn dùng miệng để khám phá. Bé bắt đầu nhận biết cảm giác nước nóng/lạnh khi tắm.
6 tháng tuổi: Bé biết chuyền đồ từ tay này sang tay kia, thích thú với đồ chơi phát ra âm thanh khi chạm vào.
7–8 tháng tuổi: Bé bắt đầu bò, kết hợp xúc giác với nhận thức không gian. Trẻ thích đồ vật có tay cầm, có thể xoay, lắc hoặc kéo.
9–10 tháng tuổi: Bé khám phá không ngừng, thường nhặt đồ bỏ vào hộp. Trẻ vẫn dùng miệng để “nếm” thế giới, nhưng tay đã linh hoạt hơn.
11–12 tháng tuổi: Trẻ dùng tay để cảm nhận chất liệu khác nhau như cứng, mềm, ướt, dính. Khả năng phân biệt xúc giác rõ ràng hơn, không còn phụ thuộc vào miệng như trước.

3. Khi nào cần lo lắng về sự phát triển xúc giác của bé

Việc theo dõi phản ứng của bé với các kích thích xúc giác hằng ngày là cách cha mẹ sớm nhận biết dấu hiệu bất thường trong phát triển cảm giác. Dưới đây là một số dấu hiệu đáng lưu ý:

Bé không phản ứng với đụng chạm: Khi bạn vuốt ve, bế bồng hoặc thay tã mà bé không có bất kỳ biểu hiện nào như quay đầu, nhăn mặt hay co người, đó có thể là dấu hiệu bé gặp khó khăn trong cảm nhận xúc giác.
Bé quá nhạy cảm với chạm nhẹ: Một số bé phản ứng quá mức như khóc thét, giật mình hoặc né tránh khi bị chạm nhẹ vào da, tóc, mặt. Điều này có thể cho thấy bé đang gặp tình trạng quá tải giác quan.
Không thích ôm ấp, cử động tay chân ít: Nếu bé tỏ ra không thích gần gũi, ít vung tay chân, không chủ động chạm vào đồ vật như các bé cùng tuổi, đó có thể là tín hiệu cảnh báo về phát triển chậm hoặc rối loạn cảm giác.
Nghi ngờ rối loạn giác quan hoặc vấn đề thần kinh: Khi các dấu hiệu trên kéo dài hoặc kèm theo những biểu hiện như mất tập trung, khó ngủ, chậm phát triển vận động, cha mẹ nên cho bé thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được đánh giá và can thiệp sớm.

Việc theo dõi phản ứng của bé với các kích thích xúc giác hằng ngày là cách cha mẹ sớm nhận biết dấu hiệu bất thường

Xúc giác không chỉ giúp bé nhận biết môi trường mà còn là cầu nối quan trọng để hình thành cảm xúc và mối quan hệ. Bố mẹ nên tận dụng các hoạt động hàng ngày để nuôi dưỡng và phát triển giác quan này. Đầu tư vào xúc giác là đầu tư cho sự khởi đầu vững chắc của bé.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Ths. BS Vũ Công Thắng :

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Bác sĩ Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. Bác sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Hoàng Ngân, Cầu Giấy, Hà Nội.
Thời gian làm việc: sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.

Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699