Tay chân miệng độ 1, 2, 2a, 2b là gì? Cách phân biệt và mức độ nguy hiểm cha mẹ cần ghi nhớ

1. Tại sao việc phân độ tay chân miệng lại quan trọng đến vậy?

Khác với các bệnh sốt phát ban thông thường, tay chân miệng có cơ chế tấn công rất đặc biệt. Virus gây bệnh (đặc biệt là chủng EV71) có ái lực mạnh với các tế bào thần kinh. Chúng có thể tấn công vào thân não – trung tâm chỉ huy sự sống (kiểm soát hô hấp và tim mạch), gây ra viêm não, viêm màng não, viêm cơ tim và phù phổi cấp. Các biến chứng này thường diễn ra rất nhanh, đôi khi chỉ trong vòng vài giờ đồng hồ.

Chính vì vậy, Bộ Y tế đã chia tay chân miệng thành 4 độ lâm sàng (từ độ 1 đến độ 4) để định hướng xử trí. Mỗi độ tương ứng với mức độ xâm nhập của virus vào các cơ quan đích. Việc phân độ chính xác giúp bác sĩ quyết định xem trẻ có thể điều trị ngoại trú tại nhà (Độ 1) hay bắt buộc phải nhập viện theo dõi (Độ 2a) hoặc phải nằm hồi sức cấp cứu tích cực (Độ 2b trở lên). Đối với cha mẹ, việc nhận biết dấu hiệu chuyển độ chính là chìa khóa để cứu sống con mình, bởi ranh giới giữa sự "an toàn" và "nguy kịch" đôi khi chỉ nằm ở một cái giật mình chới với.

2. Tay chân miệng độ 1: Giai đoạn tổn thương da và niêm mạc (Lành tính)

Độ 1 là cấp độ nhẹ nhất và phổ biến nhất, chiếm đa số các ca bệnh. Ở giai đoạn này, virus mới chỉ gây tổn thương khu trú ở bên ngoài (da) và niêm mạc miệng, chưa tấn công vào hệ thần kinh hay tim mạch. Biểu hiện lâm sàng rất dễ nhận biết và điển hình. Trẻ thường bắt đầu bằng sốt nhẹ hoặc sốt cao, kèm theo đau họng, chảy nước dãi nhiều do các vết loét trong miệng.

Hình ảnh bệnh tay chân miệng cấp độ 1 - Nốt mụn nước trên tay

Dấu hiệu đặc trưng nhất là sự xuất hiện của các tổn thương da. Đó là các phỏng nước hình bầu dục nằm trên nền da đỏ, mọc khu trú ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đầu gối, mông hoặc vùng kín. Các vết loét trong miệng (thường ở lưỡi, lợi, niêm mạc má) có thể khiến trẻ đau đớn, bỏ ăn, bỏ bú. Tuy nhiên, điểm mấu chốt để xác định độ 1 là trẻ hoàn toàn tỉnh táo, chơi ngoan khi hạ sốt và không có các dấu hiệu thần kinh (như giật mình, run chi). Với độ 1, trẻ hoàn toàn có thể được chăm sóc và theo dõi tại nhà, dùng thuốc hạ sốt, giảm đau và vệ sinh thân thể sạch sẽ, bệnh thường tự khỏi sau 7-10 ngày.

3. Tay chân miệng độ 2: Bước ngoặt tấn công vào hệ thần kinh

Khi bệnh chuyển sang độ 2, tức là virus đã bắt đầu xâm nhập và gây tổn thương hệ thần kinh trung ương. Đây là giai đoạn cực kỳ quan trọng, là ranh giới mong manh quyết định tiên lượng của trẻ. Để giúp việc chẩn đoán và xử trí được chính xác hơn, các chuyên gia y tế chia độ 2 thành hai nhóm nhỏ là 2a và 2b với mức độ nguy hiểm tăng dần.

Độ 2a: Dấu hiệu cảnh báo sớm Độ 2a là mức độ "chớm" nặng, khi các dấu hiệu thần kinh bắt đầu xuất hiện nhưng chưa dồn dập. Dấu hiệu quan trọng nhất, được coi là "kim chỉ nam" chẩn đoán tay chân miệng biến chứng, chính là giật mình. Ở độ 2a, trẻ có biểu hiện giật mình chới với (cảm giác như rơi từ trên cao xuống) nhưng tần suất thưa, dưới 2 lần trong vòng 30 phút và không ghi nhận được lúc bác sĩ đang khám. Ngoài ra, trẻ có thể sốt cao trên 39 độ C kéo dài hơn 2 ngày mà không đáp ứng thuốc hạ sốt, hoặc trẻ có biểu hiện nôn ói nhiều, quấy khóc vô cớ, lừ đừ. Trẻ ở độ 2a bắt buộc phải nhập viện để theo dõi sát sao, phòng ngừa chuyển sang độ 2b.

Độ 2b: Tình trạng nặng cần cấp cứu Đây là giai đoạn nguy hiểm thực sự. Lúc này virus đã gây kích thích mạnh hệ thần kinh. Dấu hiệu giật mình trở nên dày đặc hơn, từ 2 lần trở lên trong vòng 30 phút, hoặc bác sĩ chứng kiến trẻ giật mình ngay lúc khám. Thậm chí có những trẻ giật mình liên tục ngay cả khi đang ngủ sâu. Bên cạnh đó, trẻ xuất hiện các dấu hiệu rối loạn vận động và điều hòa: run tay chân, ngồi không vững, đi loạng choạng, run người, mắt nhìn ngược (rung giật nhãn cầu). Trẻ có thể ngủ gà, lơ mơ hoặc nhịp tim bắt đầu nhanh (trên 130-150 lần/phút). Độ 2b yêu cầu trẻ phải được điều trị tại phòng cấp cứu hoặc hồi sức, thở oxy và dùng các thuốc đặc hiệu (như Immunoglobulin) để trung hòa độc tố virus.

4. Tay chân miệng độ 3 và độ 4: Bão tố sinh tử (Nguy kịch)

Nếu không ngăn chặn được ở độ 2b, bệnh sẽ tiến triển sang độ 3 (biến chứng hô hấp, tuần hoàn). Lúc này, hệ thần kinh thực vật bị tổn thương nặng nề. Trẻ vã mồ hôi lạnh toàn thân (dù không sốt), huyết áp tăng cao, mạch nhanh dữ dội (trên 170 lần/phút), thở nhanh, thở rít. Đây là giai đoạn trẻ bị viêm não tủy nặng, tăng trương lực cơ.

Độ 4 là giai đoạn cuối cùng - suy hô hấp và trụy tim mạch. Trẻ tím tái, ngưng thở, thở nấc, huyết áp tụt không đo được, phù phổi cấp (trào bọt hồng ở mũi miệng). Tỷ lệ tử vong ở độ 3 và độ 4 là rất cao, và nếu cứu sống được thì nguy cơ để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn (như bại não, liệt chi) là rất lớn. Do đó, mục tiêu tối thượng của việc theo dõi là phát hiện bệnh ngay từ khi mới chuyển sang độ 2a hoặc chớm 2b, tuyệt đối không để trượt dài sang độ 3, 4.

5. Lời khuyên cho cha mẹ: Theo dõi "Giật mình" là chìa khóa

Trong quá trình chăm sóc trẻ bị tay chân miệng tại nhà (khi trẻ đang ở độ 1), nhiệm vụ quan trọng nhất của cha mẹ không phải là bôi thuốc gì cho nhanh hết mụn, mà là đếm số lần giật mình của con. Hãy quan sát con đặc biệt là trong giấc ngủ và những lúc con thiu thiu. Nếu thấy con đang ngủ mà nảy người lên, hai tay chới với rồi lại nằm xuống ngủ tiếp, hãy ghi nhận ngay.

Khi thấy con sốt cao, bố mẹ cần cho con đi khám ngay lập tức

Ngay khi thấy con có 1 trong 3 dấu hiệu "kinh điển" sau, cha mẹ cần đưa con đến bệnh viện ngay lập tức, bất kể là ngày hay đêm: (1) Giật mình chới với trên 2 lần trong 30 phút; (2) Sốt cao trên 39 độ C uống thuốc không hạ hoặc sốt kéo dài quá 48 giờ; (3) Quấy khóc dai dẳng, nôn ói nhiều, da nổi vân tím hoặc run chi. Đừng chủ quan nghĩ rằng con chỉ bị "giật mình do sốt" hay "nôn do ăn no". Trong bối cảnh tay chân miệng, sự cẩn trọng thái quá vẫn tốt hơn là một phút lơ là. Việc phân biệt được các cấp độ giúp cha mẹ giữ được sự bình tĩnh cần thiết để trở thành "người gác cổng" an toàn cho sức khỏe của con.

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

Fanpage của Dr Thắng

1. Thạc sĩ Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/dr.thang.vn?locale=vi_VN

2. Ths. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/bsthang.vucong?locale=vi_VN

3. THS. Vũ Công Thắng:

https://www.facebook.com/profile.php?id=61555877620663&locale=vi_VN

Zalo: 033 809 8222 (không gọi điện vì bác sĩ bận khám sẽ không nghe được)
Địa chỉ phòng khám: Phòng khám Đa khoa đại học Phenikaa, địa chỉ tại 167 Phố Hoàng Ngân, Phường Yên Hòa, Hà Nội.
Thời gian làm việc: Sáng 7h30-11h và chiều 14h-16h30 tất cả các ngày trong tuần. Do lịch làm việc của Bác sĩ Thắng không cố định nên nhà mình vui lòng liên hệ trước 1 ngày để có được lịch cụ thể.
Liên hệ đặt lịch khám: 024 2222 6699